Deze paragraaf ‘Ontstaan’ beschrijft het ontstaan van de Landschapszone Veessen-Wapenveld bij de inrichting van de gelijknamige hoogwatergeul.
Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld
De Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld is aangelegd om de kans op overstromingen te verlagen. De Hoogwatergeul is acht kilometer lang, van Veessen tot Wapenveld en wordt gevormd door twee dijken. Bij extreem hoog water worden de kleppen van de Tolbrug bij Veessen opengezet. Dan stroomt de geul vol. Door aanleg van twee bruggen is het gebied met daarin Vorchten, Veessen en Marle goed bereikbaar, óók als de geul in gebruik is. Ook zijn er fietsverbindingen en nieuwe natuur bijgekomen.
Waterschap Vallei & Veluwe legde in opdracht van Rijkswaterstaat de hoogwatergeul tussen 2012 en 2017 aan. Deze geul geeft de IJssel meer ruimte bij extreem hoogwater. In zo’n situatie, die ongeveer eens in een mensenleven voorkomt, wordt de inlaat geopend en stroomt het water door de geul mee met de IJssel. In die situaties worden steden als Zutphen en Deventer bedreigd door het hoge water. Wanneer de hoogwatergeul mee stroomt, wordt circa 40% van het IJsselwater via de geul naar het noorden afgevoerd. Hierdoor daalt de waterstand bij Veessen met ruim 71 cm. De waterstandsdaling is merkbaar bij Deventer (circa 20 centimeter) en Zutphen (circa 10 centimeter). Ongeveer bij Doesburg is het effect niet meer waarneembaar. Richting Zwolle heeft de hoogwatergeul effect tot nabij de IJsselcentrale.
De hoogwatergeul is niet gegraven, maar gemaakt door twee dijken aan te leggen. De geul is circa acht kilometer lang. De breedte van de geul tussen de dijken varieert van 550 tot 1.500 meter.
Het inlaatwerk van de hoogwatergeul ligt onder de 800 meter lange Tolbrug. Het inlaatwerk bestaat uit een dijkje en 60 kleppen van elk 12 meter lang en 1,05 meter hoog. Bij normale (jaarlijkse) hoge waterstanden houdt de inlaat het water van de IJssel tegen. Daardoor kunnen de agrariërs het achterliggende gebied voor landbouw blijven gebruiken. Pas als de waterstand de bovenkant van de kleppen bereikt (dit is bij een waterstand van 5,65 meter +NAP (Normaal Amsterdams Peil), gaan de kleppen open en stroomt de hoogwatergeul mee met de IJssel. Hierdoor wordt het water van de IJssel sneller afgevoerd, waardoor de waterstand daalt.
De kleppen gaan open door ze met cilinders op te hijsen, die zijn bevestigd aan (rode) jukken op de brugpijlers. De bediening is vanaf de brug mogelijk met een powerpack op een aanhangwagen, waarmee elke klep afzonderlijk geopend wordt. Het duurt ongeveer drie minuten om een klep te openen.
In 2019 heeft de hoogwatergeul de Bouwprijs 2019 gewonnen. De jury zei hierover het volgende: “De Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld is een enorme ingreep in het landschap maar oogt bescheiden. De jury is van mening dat hier sprake is van een prachtig staaltje Hollandse Delta met veiligheid binnen een integrale gebiedsaanpak. Iedere betrokkene in de omgeving gaat er op vooruit!”
Hier is een video over de werking van de hoogwatergeul te zien. Op de website van het Waterschap Vallei & Veluwe is nog achtergrondinformatie te vinden over de hoogwatergeul. Onder meer over de functie van de hoogwatergeul, de werking van de inlaat, de functie van het gemaal Doornbos en hoe het water de hoogwatergeul verlaat.
Voorgeschiedenis
Aanleg
Aan de aanleg van de Hoogwatergeul en de afwerking van de Landschapszone is jarenlang gewerkt. Deze video toont werkzaamheden aan de aanleg van de Oostelijke dijk van de Hoogwatergeul op 14 augustus 2015.
Landschapszone Veessen-Wapenveld
De Landschapszone, die dus ten westen van de hoogwatergeul ligt, is ook in 2017 ingericht en opgeleverd. Vanaf dat moment kwam het gebied, na alle activiteiten van de inrichting zoals dijken opwerpen en poelen graven, ‘tot rust’. Het werkverkeer was verdwenen, de doorgaande wegen werden vrijgegeven voor verkeer. De grond werd niet meer geroerd. De westdijk was ingezaaid, in de Landschapszone kon vanaf 2017 de ‘natuurlijke vegetatie’ zich gaan ontwikkelen. De gehele Landschapszone was vanaf dat moment ook goed bereikbaar te voet en met de fiets. Het jaar 2018 was daardoor een goed moment om met broedvogel-onderzoek te starten om daarmee te monitoren hoe de natuur zich ontwikkelt in de Landschapszone.
‘Landschapszone’ of ‘natuurzone’?
De Landschapszone is een compensatie voor het verloren gaan van natuur- en landschapswaarden binnen de hoogwaterzone. Gek genoeg is de zone ‘landschapszone’ genoemd en niet ‘natuurzone’. Het woord ‘natuurzone’ had beter recht gedaan aan de doelstellingen van dit gebied. Want een landschap ontstaat altijd, ook zonder natuur, denk maar aan het begrip ‘maanlandschap’. Voor de ontwikkeling van natuurwaarden is er méér nodig, namelijk een goede inrichting en een adequaat terreinbeheer. Een passend terreinbeheer is alleen mogelijk als er voldoende ecologisch inzicht is in de potenties van het gebied en de actuele waarden en er inzicht is in hoe de planten en dieren reageren op beheersmaatregelen. Het primaire doel van de Landschapszone is dan ook de compensatie van verloren gegane natuurwaarden. Dit mag in de toekomst niet uit het oog worden verloren. Vandaar dat deze website zo uitdrukkelijk stil staat bij de natuurwaarden die momenteel in ontwikkeling zijn. Aan de ontwikkeling van de natuurwaarden in de loop van de tijd kan het succes van de Landschapszone als compensatie worden gemeten.