Inrichting Landschapszone
Door de Combinatie IJsselweide is in opdracht van het Waterschap Vallei & Veluwe een Beheer- en onderhoudsplan van de Landschapszone opgesteld voor de Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld (definitieve versie 4-10-2017).
Hierin wordt zeer uitvoerig beschreven:
– welke streefbeelden bestaan voor de ecologische invulling van de landschapszone;
– met welke fysieke elementen de landschapszone is ingericht.
Dit Beheer- en onderhoudsplan is te vinden op internet. Een resumé van dit plan is hier overgenomen om te illustreren hoe de Landschapszone is ingericht en welke natuurwaarden bij het ontwerp en inrichting zijn verwacht. Hieronder worden zowel de streefbeelden als de fysieke elementen beschreven.
Streefbeelden landschapszone
Bij de aanleg en inrichting van de Landschapszone is de volgende ‘ecologische invulling’ beoogd:
Inrichting met fysieke elementen
| Fysiek element | Functie | Omvang | Eigendom |
|---|---|---|---|
| Natuurvriendelijke oever | natuur/landschap (KRW) | 10 km | waterschap |
| Nat schraalland | natuur/landschap | 4 ha | particulier |
| Kruidenrijk en faunarijk grasland | agr bedrijfsvoering | 31 ha | particulier |
| Bestaand bos | natuur/landschap | 1,5 ha | particulier |
| Poelen | natuur/landschap | 20x | particulier |
| Paaisloten | natuur/landschap (KRW) | 18x | waterschap |
| Rustpunten (steigers en picknickset) | recreatie | 5x | gemeente |
| Nieuw bos en beplanting | natuur/landschap | 3,1 ha | particulier |
| Maaiseldepots | onderhoud | 4x | waterschap |
| Boothellingen | onderhoud | 7x | waterschap |
| Kavelsloten + duikerverbinding met Grote Wetering | natuur/landschap | 1x | particulier/waterschap |
| Faunatorens | natuur/landschap | 2x | particulier |
| Zwaluwwand | natuur/landschap | 1x | waterschap |
| Vogelobservatiehut | recreatie | 1x | waterschap |
| Rustpunt oude IJsseldijk | recreatie | 1x | gemeente |
| Platte vleermuiskasten | natuur/landschap | 2×10 | particulier |
| Broedhopen Ringslang | natuur/landschap | 5x | particulier |
| Hopen Poelkikker | natuur/landschap | 10x | particulier |
| Ontsluitingsweg | onderhoud | x km | waterschap/gemeente |
| Afrastering en hekwerken | onderhoud | x km | waterschap |
| Dassenburchten | natuur/landschap | 2x | particulier |
| Faunapassages | natuur/landschap | 2x | particulier |
| Vleermuisroute | natuur/landschap | 0,8 km | gemeente |
| Onderhoudsroute | onderhoud | x km | waterschap |
Grote Wetering
De Grote wetering is een oppervlaktewaterlichaam van de categorie A-water. In de Legger Watersysteem van Waterschap Vallei en Veluwe (21-11-2021 geraadpleegd) is het deel van de Grote Wetering ter hoogte van de Landschapszone niet opgenomen. Administratief gezien maakt het nog deel uit van een gebied in ontwikkeling (‘geen legger’) met als locatie ‘Project Ruimte voor de Rivier, Veessen – Wapenveld’.
De Landschapszone Veessen-Wapenveld wordt vaak omschreven als een 75 hectare groot gebied. Dit betekent dat de Grote Wetering formeel niet tot de Landschapszone wordt gerekend. Functioneel vormt het er juist wel één eenheid mee. De Natuurvriendelijke oever verbindt als het ware de Grote Wetering met de Landschapszone. Deze website over de Landschapszone beschouwt de Landschapszone Veessen-Wapenveld dan ook inclusief de Grote Wetering en oeverzones.
Bouwwerken
In het overzicht van fysieke elementen waarmee de Landschapszone is “ingericht” ontbreekt één categorie, namelijk die van de bouwwerken zoals de bruggen en hoogspanningsmasten. Ook deze hebben invloed op het voorkomen van met name vogels.
Binnen de Landschapszone kruist een zevental lokale wegen met bruggen de Grote Wetering. Van noord naar zuid zijn dit de bruggen ter hoogte van: Breeweg, Ziebroekseweg, Plakkenweg, fietspad Assendorperstraat, fietspad Broekstraat, Kerkdijk en landbouwweg bij De Nijensteen. Enkele bruggen blijk geschikt als broedplaats voor Witte kwikstaart en/of Boerenzwaluw.
Een ander bouwwerk is de vogelobservatiehut ten noorden van de Breeweg. Dit is een zeer open, stalen constructie. Gemakkelijk bereikbaar via het fietspad bovenop de westdijk van de hoogwatergeul. Niet geschikt als broedplaats voor vogels, maar wel geschikt om te bezoeken bij het vogels kijken.
De Landschapszone loopt zo’n beetje parallel aan twee 150 kV hoogspanningsnetwerken van TenneT TSO bv. Dit zijn de trajecten Terwolde-Hattem en Woudhuis-Hattem. Deze hoogspanningsmasten staan hier sinds 1962. Ter voorbereiding op de aanleg van de Hoogwatergeul zijn 2 x 8 hoogspanningsmasten binnen de huidige Hoogwatergeul in 2013 op een betonnen voet geplaatst. Deze video geeft een impressie hoe aan de Kerkdijk bij Veessen met een telekraan een mast is verplaats naar een betonnen sokkel.
De aanwezigheid van hoogspanningsnetwerken wordt hier expliciet genoemd vanwege de overwegend negatieve invloed op vogels. Geschat wordt dat in Nederland tot wel één miljoen broedvogels en trekvogels per jaar sterven door aanvaringen met hoogspanningsnetwerken. Vogelaanvaringen gebeuren vooral bij mist, regen, in de schemering en ’s nachts.
Bij weidevogels is een negatief effect bekend op de broedvogeldichtheid en het broedsucces. Weidevogels houden van nature van open landschappen en mijden opgaande landschapselementen zoals bomen en bosjes en bouwwerken zoals gebouwen en hoogspanningsnetwerken. Het negatieve effect geldt zowel voor de masten als de draden en blijkt uit onderzoek wel tot op een afstand van een paar honderd meter een negatief effect te hebben (Heijligers, 1986). De hoogspanningsmasten verschaffen ook nog eens broedgelegenheid en uitkijkposten voor potentiële “predatoren” van de weidevogels, zoals de Zwarte kraai. Positief is dat de oude nesten van de Zwarte kraai daarna weer door Torenvalk en Boomvalk gebruikt (kunnen) worden om in te broeden.
Uit bovenstaande kaart blijkt op welke locaties binnen de Landschapszone een direct effect op vogels het grootste is:
– ter hoogte van De Nijensteen;
– ter hoogte van de Assendorperstraat;
– vooral ten noorden van de Ziebroekseweg helemaal tot gemaal Doornbos (2,5 km lang).
Het nat schraalland bij de vogelkijkhut ligt volledig onder de hoogspanningsdraden. Het faunarijk en kruidenrijk grasland ligt aan weerszijden van de Kerkdijk ligt verhoudingsgewijze het verst buiten de invloedssfeer van hoogspanningsnetwerken.
Er mag wel gesteld worden dat het een ongelukkige samenloop van omstandigheden is dat de locatie van de Landschapszone voor een zo groot deel onder invloed staat van de hoogspanningsnetwerken. Ook landschappelijk is het niet fraai dat deze netwerken overal zo prominent aanwezig zijn.
In de zone onder en direct naast de hoogspanningsverbindingen kan hoge beplanting een risico vormen op ‘overslag’. Bij 150 kV is dit ‘naast’ een strook van 5m breed buiten de buitenste draden. Met gerichte beheermaatregelen gaan de terreinbeheerder, waterschap Vallei en Veluwe en Tennet de ontwikkeling van opgaande begroeiing tegen. Dit werkt sturend op de samenstelling van de broedvogelbevolking ten gunste van Struweelvogels.
Ten slotte is er nog het nieuwe gebouwde gemaal Doornbos (de Doornbos 4, Wapenveld). De website van het waterschap Vallei en Veluwe beschrijft de functie van dit gemaal Doornbos bij Wapenveld.
Een citaat van de website: Gemaal Doornbos zorgt ervoor dat onder normale omstandigheden het water vanuit het geul- en oeverwalgebied naar de Grote Wetering wordt afgevoerd. Dit is nodig omdat dit water door verschillende terreinhoogtes niet onder vrij verval naar de Hoenwaard (uiterwaardgebied richting Hattem) kan stromen. Het waterpeil in de Grote Wetering ligt gemiddeld circa 40 centimeter hoger dan het beheerpeil in het geulgebied. Gemaal Doornbos pompt dit water met drie pompen, met een gezamenlijke capaciteit van 175 m³ (kubieke meter) per minuut, in de Grote Wetering. Alleen als de geul in gebruik is, worden de kleppen in de doorlaat gesloten en wordt het water rechtstreeks afgevoerd via de uitlaat van de geul. Het gemaal staat dan uit.
Naast dit gemaal ligt een depot van het waterschap, strikt genomen geen onderdeel van de Landschapszone, maar wel op broedvogels geïnventariseerd.
Voor vogels een aantrekkelijk terrein. De bomen/het bos rechts is in de winter van 2019/2020 zomaar gekapt. 13 juli 2018.
Deze airvideo toont nog fraaie drone-opnamen van werkzaamheden aan de stuw bij de Kerkdijk, de Tolbrug en het uitlaatwerk van de hoogwatergeul bij Marle. De airvideo is op 10-3-2016 gemaakt door Erik Peek Fotografie.
Muskusrat
Het Waterschap Vallei en Veluwe heeft in 2019 vaste vangopstellingen gemaakt om de Muskusrat te vangen. Deze vallen zijn ingegraven op plekken waar paaisloten uitmonden in de Grote Wetering. Onderstaande kaart geeft de bekende locaties van vangmiddelen weer (onvolledig). Over de werking, de effectiviteit en de bijvangsten van deze vallen is geen informatie voorhanden.
Volgens de Unie van Waterschappen zijn er in 2022 er in heel Nederland in totaal 48.447 muskusratten gevangen. Dat is een stijging van 8 procent ten opzichte van 2021. In het stroomgebied van Rijn en IJssel is het aantal gevangen Muskusratten de laatste jaren tamelijk stabiel: 547 (2020), 405 (2021), 587 (2022). In de Landschapszone is het al niet meer eenvoudig om een Muskusrat te zien, zo laag is de dichtheid. Ze komen nog wel voor. Het is te hopen dat er in de Landschapszone niet veel bijvangsten zijn zoals zoogdieren, vogels en vissen.